Bu hafta sonu eşimin ateşi çıkıp tüm haftasonumuzu hastanede endişe içinde geçirince hemen bu yazıyı bitirip Afrika’ya seyahat etmiş ya da edecek herkesin bu süreçlerden haberdar olmasını istedim. Son söyleyeceğimi başta söyleyeyim ve iyi haberi vereyim: Kenya ve Tanzanya eskisi gibi riskli ülkeler kategorisinde yer almıyor. Hele de Zanzibar’ın balayı adası olarak ünlenip  bu kadar çok ziyaret edeni olduğuna göre sorun kalkmış demektir. Yine de tatilinizi sorunsuz geçirmek ve riski minimuma indirmek için bir dizi önlemler gerekiyor. Hazırsanız  3 ana başlıkta Afrika seyahatlerinde alınması gereken sağlık önlemlerini sıralıyorum:

Seyahat öncesi yapılması gerekenler

Sanırım ilk defa bir seyahat öncesi bu kadar hazırlık yapmam gerekti hatta bir ara ucuz uçak bileti bulmasaydım da bu kadar zahmetli bir sürece girmeseydim bile dedim ama en güzel deneyimlerin yine en zahmetli seyahatlerde yaşandığını da unutmamak lazım çünkü seyahatimiz gerçekten mükemmel geçti.

Afrika kıtasında (hatta bence az gelişmiş tüm ülkeler için) bir ülkeye seyahate gideceğiniz zaman ilk yapılması gereken devletin seyahat sağlığı sitesine (http://www.seyahatsagligi.gov.tr)  girmek olmalı. Kolaylık olsun diye direk linki de bırakıyorum. Bu linkten önce gideceğiniz ülke için risk durumu, ilaç kullanıp kullanmama ya da aşı durumunu kontrol edebilirsiniz. Ben Kenya ve Tanzanya için kontrol ettiğimde Sarı Humma aşısı ve Sıtma ilacının gerekli olduğu yazıyordu.

Siz de gideceğiniz ülkenin risk durumunu öğrendikten sonra hemen size en yakın seyahat sağlığı merkezine ulaşmak için danışma hattını arayabilirsiniz. 444 77 34 numaradan size en yakın noktadaki seyahat sağlığı merkezinin nerede olduğunu öğrenip randevu alabiliyorsunuz. Bu noktada kritik olan konu seyahatinize en az 2 ay kala bu aşamayı tamamlayın ki 4-6 hafta öncesinde olmanız gereken zorunlu bir aşı olabilir. Bize en yakın merkez Kartal’daydı ve bir iş günü izin alıp randevu saatimizde merkeze gittik.

Dakika bir gol bir derler ya 🙂 Aracımızı park edip boş bir yer bulduk diye sevinerek içeri girdik. Görevli bu bölgede araçların çok çekildiğini söylemez mi 🙂 Hemen dışarı çıkmamızla bizim aracın çekici arabasının üstünde olduğunu görmemiz bir oldu. Eşim önde ben arkasında çekici arabasının arkasından filmleri andıran bir koşturma yaşadık. Yetiştiğimizde park noktasına araç ulaşmıştı bile. Bir güzel cezayı ödedik arabamızı alıp çıktık. Neyse bu sefer aracı güvenli yere bırakıp içeri girince çok tatlı bir kadın doktor bizimle ilgilendi. Doktor konuştukça biz nerdeyse tüm parayı yıkıp seyahate gitmekten vazgeçecektik, o kadar korktuk ki o tatlı kadın yavaş yavaş bize korkutucu gelmeye bile başladı. Yaa Allah aşkına bir tane de güzel bir şey söyleyin lütfen demek zorunda kaldım 🙂 Kısaca başımıza gelebilecek tüm riskleri en kötüsüne kadar anlattı. Sanırım bu seyahat sağlık merkezlerinin görevi de bu şekilde bizi bilinçli hale getirip ülkeye riskli bir hastalığı taşımamamızı sağlamak.

Seyahat sağlığı merkezi hangi konularda yardımcı oluyor ?

• Öncelikle gideceğiniz ülke, kalacağınız şehir, konakladığınız yer, kaç gün kalacağınız, yapmayı planladığınız aktiviteler göz önünde bulundurularak maruz kalabileceğiniz hastalıklara karşı almanız gereken önlemleri öğrenebiliyorsunuz. Doktorumuz; Tanzanya ve Kenya’da sıtma riskinin düşük de olsa devam ettiğini, mutlaka yanımıza uzun kıyafetler almamız gerektiği, cibinliksiz uyumamamızı, gece gerekmedikçe dışarı çıkmamamızı ve mutlaka sinek koruyucu kullanmamızı söylemişti.
• Mevcut sağlık durumunuza göre seyahat etmenizde sakınca olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Mesela hamile olsaydım aşı yapamayacağı için seyahate gitmemizi de onaylamayacaktı.
• Gideceğiniz ülkede görülen hastalıklardan korunmak için Dünya Sağlık Örgütünün önerdiği aşılar hakkında bilgi alabilirsiniz. Doktorumuz eğer safari için Kenya’nın iç kesimlerine gitmeseydiniz size Sarı Humma aşısı önermezdim dedi. Nairobi ve Zanzibar artık Sarı Humma riski taşımıyormuş.
• Sıtma riskli bölgelere gidecekseniz;  yaşınız, cinsiyetiniz, özel durumunuz (gebelik vs.) varsa başka hastalık ve kullandığınız ilaçlar açısından değerlendirilip en uygun korunma yöntemini veya ilacı öneriyorlar. Bizim seyahat süremize bağlı olarak Lemal sıtma ilacını vermişti. Geçireceğimiz süreye ve hastalık geçmişine göre farklı sıtma ilaçları da sunulabiliyormuş.
• Yanınızda bulunduracağınız ilaçlar ve malzeme konusunda bilgi alabilirsiniz. Doktorumuz bize direk offmax sinek ilacı almamızı önermişti.
• Seyahate bağlı gelişebilecek araç tutması, zaman farkına bağlı vücut saatinin  bozulması, hareketsizlik ve dolaşım problemleri gibi konularda öneriler alabilirsiniz.
• Yurda dönüşünüzden sonra ortaya çıkabilecek hastalıkların tanı, tedavi ve takibi hakkında bilgi alabilirsiniz. Bu konuda da bize seyahat dönüşünde ateşimiz çıkarsa mutlaka aramamız gereken 3 sıtma laboratuvarının numarasını vermişti.

Gördüğünüz gibi her Afrika ülkesi için risk durumu değişiyor. Aynı ülke bile seneden seneye farklı risk grubuna girebiliyor ya da gideceğiniz ülkede hiç duymadığımız yeni bir virüs tipi türemiş olabilir. Sizin hastalık geçmişiniz, yaşınız, seyahat süreniz bile aynı ülke için farklı tedbirleri almanızı gerektirebilir. O yüzden en sağlıklı yönlendirmeyi seyahat sağlığı merkezinden almalısınız.

Peki özetle siz neler yaptınız derseniz, Tanzanya Zanzibar ve Kenya Safari seyahatimiz için doktorumuzun tavsiyesi doğrultusunda; Sarı Humma aşısı olduk, Sıtma hapı kullandık ve bunun yanında bir dizi ekstra önlem aldık.

Sarı Humma Aşısı

Sarı Humma Kenya’nın sadece iç kesimlerinde görülüyormuş. Zanzibar ya da başkent Nairobi’ye gitsek aşıya gerek olmayacaktı ama safari dahil olunca doktorumuz Sarı Humma aşısını bize yaptırdı.  Bu aşıyı olduğunuzda artık ömür boyu korunuyorsunuz. Aşınızı olur olmaz da size ömür boyu geçerli aşı karnenizi yani bir nevi aşı pasaportunuzu veriyorlar. Bu ne demek pasaport ile birlikte bu aşı karnelerinizi de yanınında taşımanız demek. Ne Kenya ne de Tanzanya’ya girişte bize aşı karnelerimiz sorulmadı ama soranlar da oluyormuş. O kadar zahmete girip yaptırdıysanız artık karneyi de yanınızda mutlaka taşıyın. Aşısız kesinlikle giremeyeceğiniz ülkeler de var ama Tanzanya ve Kenya bu ülkelerden değil.

Aşı sizi korkutmasın asla acıtmıyor. Ben yan etkilerinden çok korkmuştum. Eşim dünyayı gezicem sevdan yüzünden bizi ne hallere soktun deyip çok kızmıştı. Aman o hastalanmasın beynimi kemirmesin diye çok dua ettim. Dualarım tuttu. Bize en ufak yan etkisi olmadı ama okuduğum ve duyduğuma göre bünyeden bünyeye çok değişiyormuş. Ateşlenen grip gibi hissedenler çoğunlukta ama hastalığın uzun sürmediği unutulmamalı. Bu işlem seyahat sağlığı merkezinde tamamen ücretsiz yapılıyor. Yukarıda bahsettiğim gibi; hamileler, hamile kalmayı düşünenlere ve bebek emzirenlere bu aşı yapılmıyor.

 Sıtma Hapları

İhtimal düşük de olsa Kenya ve Tanzanya’nın tamamında Sıtma riski var. Sadece Zanzibar’a gidenlerin çoğunlukla ilaç kullanmadığını duyuyorum ama yan önlemleri sıkı tutmakta fayda var. Bize doktorumuz zorunlu tuttu. Daha hafif olan Lemal ilacını önerdi. Tatile gitmeden 1 gün önce ilacı içmeye başladık. Tüm seyahatimiz boyunca ve döndükten sonra 1 hafta boyunca da ilacı içmeye devam ettik.  Doktorumuz direk gün sayısını hesaplayıp gereken hap sayısı kadar ilacı  yine ücretsiz verdi. Bu ilacın da çok fazla yan etkisi olduğunu okumuştuk ama yine bizde en ufak bir yan etki görülmedi.

Diğer önlemler

Bu tatilde böyle risk faktörlerini duyunca ve  genelde şansızlığımla bilindiğim için ben işi şansa bırakmamak için hep iyi oteller ayarladım. Tabii böyle olunca tatil biraz pahalıya patladı ama sağlıktan önemli değil dedik. En kalitelisinden bir offmax sinek kovucu aldık. Bir de daha önce giden arkadaşların tavsiyesi ile yine sinek kovucu olarak aktardan lavanta yağı, okaliptüs yağı ve limon yağı aldım. Bunları bitmiş bir fıs fıs kolonya şişesinde karıştırdım. Bu özel karışım da hep yanımızdaydı.

Yemekleri  beğenmezsek diye bizi tok tutacak ve enerji verecek bolca fındık, fıstık, kuru kayısı, hurma, badem, ceviz ve konserve ton balığı götürdük. Biz lens kullandığımız için bolca suni göz yaşı damlası aldık yanımıza. sulara güvenemediğimiz için antibakteriyel jel, sabun ve dişlerimiz için listerin ağız gargarası seyahat boyu da yanımızdaydı. Ne olur ne olmaz tüm tatillerde aldığım gibi ağrı kesici, soğuk algınlığı ve kaş gevşetici ilaçlar da bizimleydi. Bir de safari için özellikle kalın kıyafetler bavulda yerini aldı. Yazarken yoruldum amma şey götürmüşüz 🙂 Neyse ki çoğuna ihtiyaç duymadık.

Seyahat sırasında yapılması gerekenler

Tüm bu stres ama bir o kadar da heyecanlı süreçten sonra ilk durağımız Zanzibar’a vardık. Tanzanya ve Kenya’da devlet tüm otel ve evlere sineklerden korunmak için ücretsiz cibinlik dağıtmaya başlamış. Onlar da hastalığın ülkelerinden gitmeleri için aslında ellerinden geleni yapıyorlar.

Zanzibar’daki otelimiz biraz lüks olduğu için bizim yerimize onlar da önlemler almışlardı. Otelin her noktasında tüm masaların üstünde antibakteriyel jeller vardı. Yemekten önce sonra, denizden önce sonra hep ellerimizi jelle temizledik.  Sabah oda servisi cibinliği yukarı kaldırıp gece sineklerin çıkmaya başladığı anda bizden önce gelip cibinlikleri indiriyorlardı. Böylece en azından uyuyacağımız alanda sinekle temasımız engelleniyordu. Biz de balkonumuzu  gece ışık açıkken açmamaya gayret ettik ya da balkon kapısı açık asla uyumadık. Odamızda bu sekilde hiç sineklerle temasımız olmadı. Gece dışarı çıkarken mutlaka vücudumuza sinek koruyucuyu sıktık. Uyumadan önce de yastıklarımıza o hazırladığımız yağ karışımını sıktık böylece hem daha rahat uykuya daldık hem de mis gibi kokulu,  sineksiz uyuduk.

Bu arada beklentimizin aksine Zanzibar’da daha çok sinek vardı. Kenya’daki kamp alanımızda lüks çadırımızda hiç sinekle karşılaşmadık desek yeridir. Geceleri Masai Mara çok soğuk olduğundan sanırım hiç gelmiyorlardı ama biz yukarıdaki önemlerin tamamını orada da aldık. Çadırımızı hiç açık bırakmadık.

Sıtma ilacı ile ilgili hiçbir yan etki hissetmemek için ise hep aynı saatte akşam yemeği sonrasında tok karna içtik, böylece hiçbir sıkıntı yaşamadık.

Seyahat sonrası yapılması gerekenler

Gelelim seyahat sonrası sürecimize ki bence bir seyahat sonrası hala o seyahat için bir şeyler yapıyor olmak sanırım en garip olanı. Düzenli sıtma ilacını içmeye doktorun verdiği hap bitene kadar devam ediyoruz. Kızlar bu bizim için: asla ve asla hemen hamile kalmıyoruz. Çünkü zika virüsü tehlikesini doktor öyle bir anlattı ki istesem de korkudan hamile kalamam sanırım. Döndükten sonra en az 6 ay beklemezseniz çocuğunuzun özürlü doğma ihtimali varmış.

Sıtma ne yazık ki aşısı olan bir hastalık değil. İlacı var ama o da yüzde yüz koruyucu olmuyor. O yüzden sıtma için risk her zaman var. Seyahatten döndükten 1 hafta sonra başlayan 1 seneye kadar devam eden uzunca bir süre kesinlikle hastalanmamaya çalışıyoruz. Hele ateşlenme aman diyim. Kuluçka süresi 1 hafta olduğu için hastalık size bulaştıysa en erken 1 hafta sonra yansımasını hissediyormuşsunuz.

Doktorumuz bize döndükten sonra da tehlikenin devam ettiğiniz 1 sene boyunca ateşlendiğimizde acil bu numaraları arayıp sıtma testi yaptırmamızı söylemişti. Biz ilk duyduğumuzda insallah gerek kalmaz dedik ama döndükten 15 gün sonra bir anda eşim ateşlendi. Hemen bu numaraları aradık ama Cumartesi günü olduğu için kimse telefonu açmıyor. Hemen özel hastaneye acile gittik, durumu da anlattık. Sıtma vakası ile karşılaşan o kadar az doktor var ki Türkiye’de prosedürü bilen de yok. Önce hastalığın olası sebeplerini araştırdılar. Boğazda yanma yok, bademciklerde şişme yok, akcigerlere bakıldı temiz, kaç tüp kan alındı tüm kan değerleri normal ama ateş düşmüyor. Düşse de 4-5 saat sonra tekrar çıkıyor. Dediler tamam Sıtma değil bu ama yapalım çok stres oldunuz. Çok stres oldunuz diyor ya doktor o sırada ben yıkılmışım nasıl bizi bulur diye sürekli duadayım. Neyse sıtma testi de yapıldı en erken Pazartesi akşam çıkacak dediler kim bekler o zamana kadar bu stresle. Hemen abim de doktor olduğu için onu aradık durumu öğrenince bana avazı çıktığı kadar bağırması bir oldu. Çok düşük bir ihtimal sıtma olması ama seni bulur demez mi? Ben tabii daha panik oldum. Ben ne yaptım, nasıl çocuğu sürükledim oralara diye perişanım, yıkılmışım. O sırada Sıtma olup olmadığından emin olmak için abim İstanbul Sıtma Sorumlusu Ali Rıza Bey’e ulaştı. Ona durumu anlatınca bizim özel hastaneye gece kurye yollandı. Eşimin kanı test için kurye aracılığı ile 7-24 çalışan  laboratuvara teslim edildi ve 2 saat içinde sonuç elimizdeydi. Neyseki temiz çıktı ve derin bir oh çektik. Yaşadığımız stresi anlatamam. Pazar gecesi biz sonucu aldık.  Daha önce arasaydık Cumartesi gece bile sonucu öğrenebilirmişiz. Özel hastaneyi beklesek en erken Pazartesi akşam sonucu alabilecektik. İşte bu stresi biz yaşadık siz yaşamayın die bu yazı boynumun borcu olmuştu. Umarım okuyan herkese faydalı olur.